Bộ ” Dịch Cảo Thơ” của Chế Lan Viên được rất nhiều vị độc giả quan tâm và theo dõi. Những bài thơ sống mãi với thời gian. Hôm nay, để tiếp nối Bộ ” Dịch Cảo Thơ” Đặc sắc Của Chế Lan Viên Phần 2 chúng tôi chia sẻ cho các bạn phần 3 nghĩ về thơ và nghĩ ngoài thơ của Chế Lan Viên ngay bây giờ. Đừng bỏ lỡ nhé!
Nội Dung
Mậu Thân 2.000 người xuống đồng bằng
Chỉ một đêm, còn sống có 30
Ai chịu trách nhiệm về cái chết 2.000 người đó?
Tôi! Tôi – người viết những câu thơ cổ võ
Ca tụng người không tiếc mạng mình trong mọi cuộc xung phong
Một trong ba mươi người kia ở mặt trận về sau mười năm
Ngồi bán quán bên đường nuôi đàn con nhỏ
Quán treo huân chương đầy, mọi cỡ
Chả huân chương nào nuôi được người lính cũ!
Ai chịu trách nhiệm vậy?
Lại chính là tôi!
Người lính cần một câu thơ giải đáp về đời
Tôi ú ớ
Người ấy nhắc những câu thơ tôi làm người ấy xung phong
Mà tôi xấu hổ
Tôi chưa có câu thơ nào hôm nay
Giúp người ấy nuôi đàn con nhỏ
Giữa buồn tủi chua cay vẫn có thể cười
Anh dựng những câu thơ cầu vồng ngũ sắc
Ra khỏi đó, người ta rơi tõm vào đống rác
Anh dựng những câu thơ hoa quỳnh, hoa huệ đầm hương
Ra khỏi đó, chạm phải điều thối hoắc
Của những điều chó chết bên đường
Tôi thèm những câu thơ lạnh lẽo của Bắc Băng Dương hay Nam Cực
Rét buốt
Trắng muốt
Rơi ra ngoài mà tiềm ẩn những gì không ai hiểu hết
Tâm hồn hiểu nó phải lên điểm cực
Đứng trước nó như trước tôn giáo thiêng liêng
Năm ấy, ngõ ấy, mặt người ấy, hoa đào ấy, gió đông ấy,
thơ Thôi Hộ ấy, và mùa thôi ủng hộ ấy, lòng người
chảy trôi mặc dù câu thơ tồn tại ấy, sự phục hồi của
hoa đào năm ngoái ấy, cái hồn ma của ngõ cũ năm xưa
ấy, sự vắng tanh vắng ngắt của mặt người năm nay,
năm sau, năm nữa ấy, cái hủy diệt của gió đông đến
đông cả máu người ấy, và dù máu người đông lại dưới
mồ, nhưng cái không chết của hoa hoa, người người
trong thơ Thôi Hộ ấy, dù tất cả ta ta mình mình đi về
cõi ấy, bằng con đường ấy, dòng sông và ngọn đèn,
ngọn gió ấy, hỡi ơi, thế mà ta vẫn làm thơ ấy!
Hoan hô! Hoan hô! Hoan hô!
Đả đảo! Đả đảo! Đả đảo!
Kiên quyết! Kiên quyết! Kiên quyết!
Thành công! Thành công! Thành công!…
Tại sao lại phải ba lần?
Chúng ta bỗng dưng thành vẹt!
Nếu một lần thì sao?
Nếu hai lần, tôi muốn dừng, suy nghĩ
Hoặc có thể không hô lên lần nào
Mà tôi ủng hộ đến hồng cầu sau chót của tôi
Thế nhưng hoan hô thì phải là nắm tay và hô đến ba lần
Đả đảo cũng như thế nốt
Ai bày ra trước?
Luật nào?
Thế nhưng hễ hoan hô thì ba lần ta phải hoan hô
Người người làm như vậy
Cứ mỗi ngày như thế
Mà ý các câu thơ mòn dần
Mà ta không thấy lộc cây ra tán lá
Mà ta với hồn thơ thành xa lạ
Dần dần…
Thôi không còn chờ mùa hoa phía trước
Mà ngoái đầu nhẩm lại các mùa hoa phía sau
Đấy là quy luật
Nhận mà không đau
Nhớ từ mùa hoa trong vườn mẹ
Lúc ấy là mai hay đào?
Lại nhớ mùa hoa xoan xứ Huế
Màu ngọc hồng trong chiêm bao…
Thôi cho ta khỏi đếm từng mùa hoa một
Ta có còn nó đâu?
Không phải hoa khuất mà ta khuất
Ta đi vào xứ không màu.
Cảm ơn một mùa ở trên trái đất
Cái hành tinh không vắng lặng giữa thiên hà
Không phải chỉ vì có hơi người ấm áp
Mà vì còn có các mùa hoa.
Dù là một chiếc hoa dại hoa vườn nhỏ nhặt
Ở trong cõi không màu, ta vẫn thấy nó từ xa.
Ở đâu chơi chiến tranh, chơi cờ, chơi cờ người, chơi cờ giết người
Chơi những cuộc giết người cắm cờ…
Chơi bi, chơi bi-a, chơi bi kịch, chơi bi quan, bi thảm…
Chơi phong cảnh, chơi non bộ, chơi làm bộ…
Ở đây chơi chữ
Đem chữ ra mà chơi
Chữ trá hình – đang là ta, nó hóa ra mình
Chữ đa nghĩa – ở bên bờ vô nghĩa
Để chơi trò chơi ấy
Nhưng kẻ đã sống thật, đem đời mình thật
Ra mà chơi trong chữ
Đầu chơi, sau thật
Vờ khóc cho thiên hạ khóc
Hóa ra mình là người đau nhất
Chơi cười, để cho thiên hạ cười
Thiên hạ chả thèm cười
Mình bày trò nên cứ phải cười liên thiên, liên tiếp, liên hồi…
Không thể ngừng chơi
Chuyến xe sau không còn anh nữa
Xe vẫn chạy nghìn đời chỉ vắng anh thôi
Nguyễn Trãi, Nguyễn Du… từng đi chuyến trước,
Những chuyến xe không có khứ hồi.
Hằng ngày anh đâu thấy nó
Nhưng suốt đời, chẳng phút giây nào nó chẳng đợi chờ anh
Không, không phải Nàng tình nhân khắc khoải nào đâu
Mà là nó, con nhặng xanh thấy xác chết thì bâu
Anh chỉ vừa tắt thở thôi, thì trên thi thể anh, nó đến
Dù đó là người đẹp như Tây Thi, như Cléopatre…
Dù thiên tài như Einstein, Nguyễn Du…
Đều có con nhặng xanh đâu đó vo ve
Sẽ bay vào cái thây xám ngắt của mình khi mình tắt thở
Cái hôi thối của ta, ta chưa thấy
Nó đã thấy rồi, từ thuở…
Còn cái thơm tho của tuổi tên, danh vọng, của các vòng hoa
Nó lại cóc cần
Con nhặng ấy nói một câu cộc cằn:
“Mày là người, dù là vĩ nhân
Mày là người, mày không là bất tử!”
Do đó, anh phải thấy cho được con nhặng xanh
Khi chưa thấy nó
Và cả một đời anh, anh làm từng câu thơ là chính để tặng cho nàng Nhặng đó
Cái nàng cắt cổ anh và nhân loại
Chính nhờ Nàng mà anh chống với Thối Rữa, Hư Vô
Mà anh tồn tại
Anh viết những câu thơ mà thời gian không gặm nổi
Nhờ Nàng
Lịch sử đã chỉ còn là tiếng ù ù trong vỏ ốc, các chiến công lẫn cùng sóng bể
Nỗi đau của cha ông không tan vào cốc rượu thì cũng hóa hư không, cũng hóa mây trời
Ta đến sau, tựa vào thời đại biến trang thơ ta thành sấm sét
Thành lá cờ đỏ chói sắc vàng tươi
Thi sĩ, người làm ra lửa như Prométhée là kiểu ban đầu
Kiểu về cuối là kiểu Mo-ri-xơn hay Thích Quảng Đức
Anh ta lấy tất cả những lo âu, suy tư, hạnh phúc, khổ đau một đời làm củi
Có khi nhen nhóm cả một đời mới thiêu được một mồi
Ngồi lên chất liệu đời mình
Rót vào đấy xăng của thời đại
Rồi lấy mình ra làm lửa châm vào
Bài thơ rực cháy
Không còn chữ, còn câu, còn vần, còn âm điệu
Mà là lửa, toàn bài là lửa
Cho đến tro tàn từng chữ cũng thiêng liêng
Lửa đa nghĩa, phóng ra ánh sáng hào quang đi bốn phía
Hằng ngày anh khoét sâu vào hang, vào giếng thẳm lòng mình
Xem cái vết thương nội tâm kia là tài sản
Đi đâu, làm cũng lắng nghe tiếng vang từ giếng, từ hang động ấy
Cái nỗi đau riêng anh muốn chẳng lành
Anh ăn lấy sự bất lực của mình làm sức lực
Định làm giàu cho cuộc đời bằng cái vốn hư không…
Gió thổi lá sen hồ lật lại phía bên kia
Phía ấy gọi anh về
Về dâu chưa biết nữa?
Chỉ biết hồn anh lật lại cùng với gió
Ở trong hồn ai đó ném thia lia.
Phía bên này lá sen là cuộc đời quá cũ
Danh vọng, giấy tờ, bàn tủ…
Hoan hô và chửi rủa…
Thế mà lật lá sen hồ, bỗng chốc phía bên kia.
Bỗng chốc là mùi hương ở bên kia lá,
Là ánh trăng ở trong tiếng gió,
Là thì thầm ánh sao khuya
Trong cỏ…
Gọi anh đi.
À quên, chính là gọi anh về.
Về quê…
Về cái gì như tiền thân mà anh đánh mất
Mà lá sen hồ từng che khuất.
Rồi lá sen hồ lật lại
Cho hồn anh lắng nghe.
Nghe… Nghe…
Trong khoảnh khắc phút giây nghe hết
Sống chết, sống chết…
Hai từ ấy như thoi reo, lụa dệt
Không có phía bên này
Không có phía bên kia.
Phía bên này lá sen là cuộc đời rất tuyệt
Mà bên kia lá sen cũng là cuộc đời
Hồn anh ném thia lia.
Giọng cao bao nhiêu năm, giờ anh hát giọng trầm,
Tiếng hát lẫn với im lìm của đất
Vườn lặng yên mà thơm mùi mít mật
Còn hơn anh rồ giọng hát vang ngân.
Tất cả bình minh đều hứa hẹn, trừ bình minh ấy,
Cái bình minh phản thùng, cái bình minh phản chủ, ác ôn!
Mà thôi, đừng vội lên án hạt sương và tiếng gà kết liễu ánh sáng đó
Có khi giã từ giữa khi đúng ngọ, lúc hôn hoàng.
Hơn thế, anh đã vĩnh biệt từ lúc ngòi bút, trang thơ anh bất lực
Từ lúc nhựa hồn anh khô kiệt, thấy hoa mai mà không biết đấy xuân về.
Người tù tử hình kia, tình cờ trong túi còn hạt gạo
Biến thành con voi dâng cho vua
Vua tha cho người có tội mà đa tài ấy
Ồ, anh không biết biến đời anh thành tác phẩm dành cho đời
Nên đời chẳng biết lấy cớ gì để tha cho anh cả
Rồi một trăm năm sau, họ diễn kịch về thời ta
Về giá lương tiền, về đổi mới tư duy
Về chúng ta yêu, chúng ta đánh giặc…
Vở kịch có thể bi, có thể hài, ai biết?
Có thể tình ca, có thể hùng ca
Những nỗi ta đau, họ có thể đau hơn, có thể cười chế nhạo
Những lý tưởng của chúng mình bây giờ, họ có tin không? hay họ sẽ cười xòa?
Ôi! ta phải sống cả cho mình, cả cho cha ông, cả cho họ nữa!
Họ là chúng ta hay không phải chúng ta?
Thế sao anh đòi viết câu thơ cho họ nhỉ?
Thả một con thuyền giữa muôn trùng mà không lường được phong ba!
Cuộc đời thật của ta bây giờ, với họ là giả
Họ mặc lại các áo quần ta không giống lắm
Yêu, đau khổ, nói ngôn ngữ như ta không giống lắm
Họ đem nhưng nỗi gì của họ bảo là ta
Tôi tiếp cận trang giấy ngày mười sáu tuổi
Bây giờ sáu ba
Cái trang mơ ước một đời chưa với tới
Dần xa
Tôi như người xâu sợi chỉ vào cây kim ngay trước mặt
Chỉ sắp lọt rồi. Kim bỗng lùi xa
Tôi bước lên một bước. Kim lùi thêm một bước
Ấy thế mà hết một cuộc đời văn học
Tính tháng ngày, nửa thế kỷ trôi qua…
***
Phải đâu tôi quá nhác lười
Khi gà te te đầu thôn, gà te te cuối xóm
Tôi đã dậy, cày vào trang giấy trắng
Ngọn đèn thơ đối chọi ánh sao Mai
Khi trong tổ mẹ con chim còn ngái ngủ
Sông bên ngoài còn chậm chạp dòng trôi
Lá còn giọt sương đêm trong mắt nhỏ
Con ong thơ đã bay đi kiếm mật phía chân trời…
Biết bao đêm, trang giấy ngủ rồi, tôi thức gắng
Con vạc ăn khuya, con mối chết bên đèn
Mùi hoa bưởi lừng lên giữa trời vắng lặng…
Những gì chưa kịp nghĩ ban ngày, tôi đợi giữa lòng đêm
Tôi tỉnh dậy! Chói lòa Trang giấy trắng
Như con đường hun hút về Vô Tận
Để bơ vơ ngòi bút của tôi qua
Nhìn trang giấy biết mình hữu hạn
Ngủ đi thôi! Kìa lại sắp tiếng gà!
Nhớ buổi đầu trang giấy gọi kêu tôi
Cái quãng trống, quãng trắng, quãng vô hình cần chiếm lĩnh
Cái đỉnh tư tưởng, ngôn từ lên cao sẽ với được trời
Tôi ngỡ dễ! Lao ào vào trận đánh
Mẹ đói cần cơm ăn, tôi cho mẹ Trang Thơ và nhúm cỏ hái trên Trời
Ôi, tuổi trẻ thơ ngây và khờ dại
Một chút biếc ở đầu cây, tôi ngỡ đấy là tài
Sức lực bé mà ham nói điều vĩ đại!
Như nhà đóng kịch, đóng trăm vai bây giờ chán kịch
Về cuối đời chơi con rối ngu ngơ
Không tin vào cái thông minh của mình mà tin vào con rối dại khờ
Nó gật đầu ư, hồn mình gật theo
Nó chớp mắt, lòng ta chớp với
Như nhân loại đã nghìn vạn năm nhân loại
Bây giờ muốn đóng đứa trẻ thơ một tuổi
Xưa tôi làm thơ, giờ thử để Thơ làm
Không có con lừa, Đông Kisốt không thành kỵ sĩ
Chả lẽ vác thanh gươm cứu đời mà lết bộ quanh năm?
Ôi, làm gì có hiệp sĩ, có nhà thơ thuần túy
Phải cỡi lừa! Phải được chở bằng trăm điều thế tục lăng nhăng
Đổi một câu thơ sư tử lấy một bầy mèo
Đổi một câu thơ vồ sao, vồ các giải Ngân hà lấy nghìn câu bắt chuột
Chả là sư tử ở đây, ngoài phố, trong nhà không ai gặp
Sao chả dùng được việc gì, còn chuột thì là thời cuộc
Đợi bản án tử hình. Chị đem áo ra đan
Áo đan xong. Bản án chửa thi hành
Chị lại tháo áo ra đan lại
Nào biết đêm nay lệnh bắn bất thình lình!
Tác phẩm viết giữa ngày xử án và ngày hoãn án
Anh phải viết sao cho khi ra đi thì chiếc áo đã thành
Nhà thơ, anh dành dụm từng xu nhỏ, đồng kẽm, đồng chì…
Mà phải trả các món nợ, bán đời đi để trả
Vét cả tâm hồn, dốc cả hai túi áo ra không đủ
Không phải anh nợ, mà nhân lọai nợ, người đọc nợ
Anh trả cho anh là trả giúp họ rồi.
Nợ xương máu, áo cơm, một ngụm nước khát lòng,
Một hạt muối đêm công đồn, cái hôn khi ra trận,
Cho đến nợ một ngọn gió heo may rải đồng,
Một mặt nước bờ ao Thái Bình cũng nợ,
Một mùi hương của xứ không hương…
Trả, anh là anh.
Không trả, anh có tội với mười phương, tám hướng.
Anh moi bộ óc không phải bằng vàng ra để trả.
Thế mà có nhiều nhà thơ đã không trả còn vay, còn ăn quỵt,
Họ có mười mà tên tuổi đến mười mươi.
Anh muốn làm Pútskin
Thì đừng đi đấu kiếm vô duyên
Ở xó chợ đầu đường
Đâm chết anh đâu phải những tài năng trí tuệ phi thường
Mà là đồ chó chết
Thế mới là chó chứ!
Làm thơ xưa như ông từ trịnh trọng vào đền
Như chú rể lần đầu tiên sang nhà bố vợ
Như thần tử quì trước ngôi mặt Chúa
Như là người mọc cánh thành tiên…
Làm thơ ngày nay như người diễn xiếc
Như chú hề lùn yêu cô nàng mắt biếc
Có cái gì quỉ quái ngây ngô
Primitif như tranh của Rousseau
Rất đỗi dại khờ
Tỉnh bơ
***
Làm thơ chứ không để thơ làm
Càng không để rượu làm, chữ làm, vần làm
Cuồng tín
Thơ là chưa bay mà đã đến
Là đang yêu bỗng giã từ
Là ba chữ thôi mà là bể, là giếng, là kho vàng hiển hiện
Là hoa sen cười nửa miệng mà Chân Như
Thơ không thể cù lần
Các chữ hóa thần
Các chữ thành thiêng
Mà thơ cần cà chớn
Đấy là một cách đa nghi thơ
Ưng bay trên đầu người, trong khí quyển
Ta lôi thơ xuống bùn, chạm vào đất đen
Nói chuyện thường ngày, vặt vãnh quàng xiên
Lột trần áo bào và mũ triều thiên
Thơ cầm bị gậy đi ăn xin ở bên đường nhân loại trẩy…
Thơ thế kỷ 21 mà!
Làm sao có thể hồn nhiên
Sau hai ngàn năm tìm tòi phá phách
Râu dưới cằm và lông trong nách
Tóc trên đầu hay bóng người trên vách…
Thơ cũng nói hết rồi!
Hàng ngàn năm nghiêm trọng đủ rồi!
Giờ thơ thử chơi:
Chơi! Nghịch. Đùa. Thế tục.
Thượng đế có tên: Cậu Huế
Chả còn ai yêu vầng trăng và hương lúa ngoài đồng
Yêu bà Tiên hay đám mây trên lầu Hoàng Hạc
Giờ là thế giới của xe cúp, ti-vi, phim màu ngũ sắc
Của quyền lực, tuổi tên, đốp chát
Vị trí nhà thơ như rác đổ thùng!
Chả ai nhớ bà mẹ cắm chông bạc tóc
Nhớ một cô gái chèo đò vượt lửa qua sông
Lớn lên, anh hát khác tiếng ru hời đưa anh trên võng
Phải đâu anh quên mùi sữa mẹ đã nuôi thơ
Nhưng từ quỹ đạo của nàng tiên, anh phải vào cuộc đời quỷ ma thiên la địa võng
Và tiếng hét ở chiến hào lúc ấy lại là thơ
Nửa thế kỷ rồi, tóc sắp bạc rồi
Tôi còn nghe tiếng vang trong nhà Văn miếu
Cậu bé lên tám là tôi hú một tiếng dài
Và các vách tường từ dĩ vãng lạnh tanh
Vang vang đáp lại
Làm tôi ù té chạy
Nghe hồn ma Văn miếu đuổi theo…
Tôi vào đời lại cất tiếng vang
Lên trên các trang giấy của mình
Các đài phát thanh,
Các bục giảng
Các bài phê bình
VAng vang đáp lại
Nhưng cái dại là tôi không ù té chạy
Mà lại đuổi theo
Đuổi theo cái dư vang lừa phỉnh đó
Cho đến bây giờ đến trước mồ
Há sâu chờ đợi
Muốn một chút lặng yên
Cũng chả được nào
Trong đáy mồ vẫn có tiếng vang vang
Người ta lót sẵn đáy rồi.
Tôi viết cho một người nào trong thế kỷ mai sau
Nhặt thơ tôi lên từ trong bờ bụi
Phủi hết bao tầng mọt mối
Bỗng gặp tôi lòe chói ở đôi câu
Ngươi kia phủi bụi thêm, đọc lại từ đầu
Bỗng chốc thương người xưa, rưng giọt lệ
Tôi đã hóa bọ dòi, giun dế…
Hóa vô danh, vô ảnh, vô hình
Nghe tình thương bỗng lại sinh thành
Trong khoảnh khắc – lại là tôi – khoảnh khắc
Nhớ lại câu thơ mình của mình quên tắp
Nhớ lại cuộc đời đã ở trần gian
Một cuộc đời thôi mà biết mấy đa đoan
Liền sợ hãi, lại biến mình ra hạt bụi
Và lần này là không còn gì cứu nổi
Tan thành hư không. Và mong nó cùng quên mình
Xe tang qua 24 Cột Cờ
Xuân Diệu không vào nhà mình được nữa!
Nhà anh từ nay là nấm mộ
Anh chỉ dừng đây chốc lát rồi qua
Con đường về nghĩa trang dài thăm thẳm
Tưởng đi nghìn năm không cùng
Thế mà chốc lát ta đã trước nấm mồ đào sẵn
Để chôn một thiên tài, thế là sâu hay nông?
Trước tôi và Thông là người yêu cũ của anh: Bạch Diệp
Họ chia tay nhau lâu rồi
Chỉ hôm nay khi anh chết
Họ mới thành lứa đôi
Diệu đi trước, rồi chúng mình đi tiếp
Ai đâu mà ở lại trên đời?
Bỏ một nắm đất xuống mồ anh: Vĩnh biệt!
Diệu nằm ở trong thơ chớ đâu ở di hài!
Trên đây chúng tôi đã chia sẻ đến các bạn những bài thơ đặc sắc và vô cùng ý nghĩa của nhà thơ Chế lan viên. Mời các bạn hãy đón xem Bộ ” Dịch Cảo Thơ” Đặc sắc Của Chế Lan Viên Phần 4 nhé!. Hãy đồng hành cùng chúng tôi để theo dõi được những bài viết hấp dẫn nhất. Cảm ơn các bạn đã theo dõi bài viết của chúng tôi!
