Trần Tế Xương là một nhà thơ có được vị trí quan trọng trong lòng những người yêu thơ. Ông đi học sơm và cũng nổi tiếng thông minh và đã ngâm thơ ngay từ khi nhỏ. Tuy cuộc đời của ông ngắn ngủi chỉ trong vòng 37 năm nhưng đã có rất nhiều tác phẩm hay đặc sắc. Cũng có thể nói cuộc đời của ông chính là cuộc đời của nghệ sĩ, nhưng trước hết là một tri thức phong kiến.
Nội Dung
Cái nhớ hình dung nó thế nào?
Khiến người ngao ngán, ngẩn ngơ sao!
Biết nhau cho lắm thêm buồn nhé
Để khách bên trời dạ ước ao!
Thiên hạ xác rồi còn đốt pháo
Nhân tình trắng thế lại bôi vôi
Không dưng xuân đến chi nhà tớ?
Có nhẽ trời mà đóng cửa ai!
Nực cười thay: nêu không, pháo không, vôi bột cũng không, mà tết!
Thôi cũng được: rượu có, nem có, bánh chưng cũng có, thừa chơi!
Xuân về chớ để xuân đi, thương kẻ quạt nồng cùng ấp lạnh
Năm mới khác gì năm cũ, van người bán muối với mua vôi
Vui xuân, xuân cả một trời, có lẽ đâu đâu cũng vậy
Người học, học cho hết sách, hay là thế thế mà thôi
Nợ có chết ai đâu, chửi chó mắng mèo eo óc
Trời để sống ta mãi, lên xe xuống ngựa có phen
Ngoài ba mươi mấy tuổi rồi, dù có chết cũng không non yểu
Sao được như vài năm trước, hãy cứ chơi cho để nợ nần
Trúc báo bình an, nỡ để vun trồng bên kẽ ngạch
Cò nhiều văn tự, cớ sao lặn lội ở bờ sông
Chỉ trách người sao chẳng trách mình ?
Mình trung đâu đấy, trách người trinh ?
Áo dầy cơm nặng bao nhiêu đứa ?
Chiếu cạnh giường bên, mấy hột tình ?
Tơ tóc nỗi riêng thì xét nét
Giang sơn nghĩa cả nỡ mần thinh!
Cổ cong mặt lệnh, người đâu thế ?
Cái cóc bôi vôi khéo dại hình!
Rứt cái mề đay ném xuống sông
Thôi thôi tôi cũng “mét xì” ông!
Âu đành chùa đó, âu đành phật
Cũng chẳng con chi, cũng chẳng chồng.
Chớ thấy câu kinh mà mặc kệ
Ai ngờ chữ “sắc” hoá ra “không”!
Tôi đây cũng muốn như cô nhỉ
Cái nợ trầu duyên rũ chửa xong.
Xấp xỉ ba mươi mấy tuổi đầu
Trăm năm tính đốt hẳn còn lâu
Ví cho thi đỗ làm quan lớn
Thì cũng nhỏ to cưới chị hầu!
Đất nọ vẫn thường hay có chạch
Bể kia có lúc cũng trồng dâu
Hôm nay rỗi rãi buồn tình nhỉ
Thử xuống Hàng Thao đập ngón chầ
Thua bạc nhà đi với mẹ nhà,
Bệnh gì chẳng bệnh, bệnh tim la!
Nay đi phố Giấy, mai đầu hát,
Khi ở sông Thương, lúc tỉnh Hà.
Đeo tiếng khoa danh cho thế mỉa,
Cực lòng cha mẹ để con ra!
Nam mô cứu khổ tiêu tai nạn
Nhờ lượng Quan Âm, đức Phật Bà!
Anh em đừng nghĩ Tết tôi nghèo
Tiền bạc trong kho chửa lĩnh tiêu
Rượu cúc nhắn đem, hàng biếng quẩy
Trà sen mượn hỏi, giá còn kiêu
Bánh chưng sắp gói, e nồm chảy
Giò lụa toan làm, sợ nắng thiu
Thôi thế thì thôi, đành tết khác
Anh em đừng nghĩ Tết tôi nghèo!
Người có cô, sao cháu không cô?
Nắng phơi nước mắt dễ hầu khô!
Xác xơ lông cánh con chim Việt
Nung nấu buồng gan cái ngựa Hồ
Phận gái lênh đênh nông bể ái
Nỗi nhà báo đáp chất sông Tô
Từ đây trăm sự ơn nhờ bác
Người có cô, sao cháu không cô?
Phong lưu nhất ai bằng chú Mán
Trong anh em chúng bạn kém thua xa
Buổi loạn ly bốn bể không nhà
Răng chẳng nhuộm, vợ chẳng lấy, lụa là chẳng mặc
Mán chỉ làm đủ tiền tiêu vặt
Khi cao lâu, khi cà phê, khi nước đá, khi thuốc lá, khi đủng đỉnh ngồi xe
Sự đời Mán chẳng buồn nghe
Lẳng lặng mà nghe nó chúc nhau:
Chúc nhau trăm tuổi bạc đầu râu.
Phen này ông quyết đi buôn cối,
Thiên hạ bao nhiêu đứa giã trầu
Lẳng lặng mà nghe nó chúc giàu:
Trăm, nghìn, vạn mớ để vào đâu?
Phen này, ắt hẳn gà ăn bạc,
Đồng rụng, đồng rơi, lọ phải cầu.
Lẳng lặng mà nghe nó chúc sang:
Đứa thì mua tước, đứa mua quan.
Phen này ông quyết đi buôn lọng,
Vừa bán vừa la cũng đắt hàng.
Lẳng lặng mà nghe nó chúc con:
Sinh năm đẻ bảy được vuông tròn.
Phố phường chật hẹp, người đông đúc,
Bồng bế nhau lên nó ở non.
Bắt chước ai ta chúc mấy lời:
Chúc cho khắp hết ở trong đời.
Vua, quan, sĩ, thứ, người muôn nước,
Sao được cho ra cái giống người.
Ông về đốc học đã bao lâu,
Cờ bạc rong chơi rặt một màu!
Học trò chúng nó tội gì thế
Để đến cho ông vớ được đầu ?
Đốc học Nam Định lúc bấy giờ.
Thánh cắt ông vào chủ việc thi
Đêm ngày coi sóc chốn trường qui.
Chẳng hay gian dối vì đâu vậy ?
Bá ngọ thằng ông biết chữ gì!
Ông này mê gái, thực là mê,
Thím khách già kia cũng gớm ghê.
Mới hỏi ra chừng chê bạc ít,
Gần cheo toan sự trả cau về.
Mấy kỳ văn khó sao làm được?
Một sợi tơ hồng chẳng biết vê…
Lo việc ai bằng ông bạn Bát,
Cũng còn nhăn nhó sự nhiêu khê.
Mình nghĩ cô mình thực gớm ghê,
Lòng son vẫn giữ nước non thề.
Ra tuồng gái hoá khi còn trẻ,
Như chuyện chồng xa lúc chửa về.
Nói nói cười cười theo giọng tỉnh,
Khăn khăn áo áo giữ màu quê.
Muốn ai thì muốn chừa đây nhé,
Tớ chẳng như ai vẽ mặt hề.
Nằm nghe tiếng trống, trống canh ba
Vừa giấc chiêm bao chợt tỉnh ra
Thiên hạ dễ thường đang ngủ cả
Việc gì mà thức một mình ta?
Một trà một rượu một đàn bà,
Ba cái lăng nhăng nó quấy ta.
Chừa được cái gì hay cái đấy,
Có chăng chừa rượu với chừa trà!
Ấm Kỉ này đây, tớ bảo này:
Cha con mày phải cái này cay!
Thôi đừng điếu tráp nghênh ngang nữa,
Thằng tiểu Phù Long nó chửi mày.
Nào có nghĩa gì cái chữ nho
Ông nghè ông cống cũng nằm co
Chi bằng đi học làm thầy phán
Tối rượu sâm banh, sáng sữa bò
Tôi thấy người ta có bảo rằng:
Bảo rằng thằng Cuội ở cung trăng!
Chứa ai chả chứa, chứa thằng Cuội,
Tôi gớm gan cho cái chị Hằng.
Bỗng thấy chiêm bao thấy những người
Thấy người nói nói lại cười cười
Tỉnh ra lại tiếc người trong mộng
Mộng thế thì bằng tỉnh mấy mươi
Ai đấy ai ơi khéo hợm mình!
Giàu thì ai trọng, khó ai khinh ?
Thằng Ngô mất gánh, say câu chuyện
Chú lái nghiêng thoi mắc giọng tình
Có khéo có khôn thì có của,
Càng già càng trẻ lại càng xinh.
Xuống chân lên mặt ta đây nhỉ ?
Chẳng biết rằng dơ dáng dại hình!
Kìa cái đêm nay mới gọi đêm!
Mắt giương, trong bụng ngủ không thèm
Tình này ai tỏ cho ta nhỉ?
Tâm sự năm canh một ngọn đèn
Thế sự đua nhau nói dại khôn,
Biết ai là dại, biết ai khôn.
Khôn nghề cờ bạc là khôn dại,
Dại chốn vẵn chương, ấy dại khôn.
Này kẻ nên khôn đều có dại,
Làm người có dại mới nên khôn.
Cái khôn ai cũng khôn là thế,
Mới biết trần gian kẻ dại khôn.
Nước buôn như chị mới ăn người
Chị thấy ai đâu chị cũng cười
Chiều khách quá hơn nhà thổ ế
Đắt hàng như thể mớ tôm tươi
Tiền hàng kẻ thiếu, mi thường đủ
Giá gạo đầu năm, đấy vẫn mười
Thả quít nhiều anh mong mắm ngấu
Lên rừng mà hỏi chú đười ươi
Ai đấy ai ơi khéo hợm mình!
Giàu thì ai trọng, khó ai khinh
Thằng Ngô mất gánh, say câu chuyện
Chú lái nghiêng thoi, mắc giọng tình
Có khéo có khôn thì có của
Càng giàu càng trẻ lại càng xinh
Xuống chân lên mặt ta đây nhỉ
Chẳng biết rằng dơ dáng dạng hình
Ta thấy người ta vẫn bảo rằng:
Bảo rằng thằng Cuội ở cung trăng,
Cõi đời cũng lắm nơi thanh quý,
Chị Nguyệt dung chi đứa tục tằn.
Mình tựa vào cây, cây chó ỉa,
Chân thò xuống giếng, giếng ai ăn.
Con người như thế mà như thế,
Như thế thì ra nghĩ cũng xằng.
Bố ở một nơi, con một nơi
Bấm tay tháng nữa hết năm rồi
Văn trường ngoại hạn quan không chấm
Nhà cửa giao canh nợ phải bồi
Tin bạn hoá ra người thất thổ
Vì ai nên nỗi quyển đâm vôi
Ba mươi mốt tuổi đà bao chốc
Lặn suối trèo non đã mấy hồi
Mấy năm vượt bể lại trèo non
Em hỏi thăm qua bác hãy còn
Mái tóc Giáp Thìn đà điểm tuyết
Điểm đầu Canh Tý chửa phai son
Vá trời gặp hội mây năm vẻ
Lấp bể ra công đất một hòn
Có phải như ai mà chẳng chết?
Giương tay chống vững cột càn khôn
Nếu có khôn ngoan đã vợ nhờ,
Dại mà nhờ vợ, vợ làm ngơ.
Sáng nem bữa tối đòi ăn chả,
Nay kiệu ngày mai lại giở cờ.
Ngồi đấy chả hơn gì chú Cuội,
Nói ra thì thẹn với ông Tơ.
Nhắn nhe chốn ấy tìm nơi khác,
Ta chẳng ra chi chớ đợi chờ!
Yêu nhau chẳng lấy được nhau nào
Mình nghĩ làm sao, tớ nghĩ sao?
Trai gái bởi tay bà mụ nặn
Vợ chồng nguyên mối chị Hằng trao
Xa nhau ngán nỗi lòng thương nhớ
Gần lại càng thêm dạ khát khao
Bến Vị non Nùng xa cách mấy
Mà không buộc chặt sợi tơ đào?
Hỏi lão đâu ta? Lão ở Liêm!
Trông ra bóng dáng đã hom hem
Lắng tai non nước nghe chừng nặng
Chớp mắt trăng hoa giả cách nhèm
Cũng đã sư mô cùng lũ trẻ
Lại còn tấp tểnh với đàn em
Xuân thu ướm hỏi đà bao tá?
Cái miếng phong tình vẫn chửa khem
Hỏi thăm quê quán ở nơi mô?
Không học mà sao cũng gọi đồ?
Ý hẳn người yêu mà gọi thế,
Hay là mẹ đẻ đặt tên cho!
Áo quần đĩnh đạc trông ra cậu,
Ăn nói nhề nhàng nhác giọng Ngô
Hỏi mãi mới ra thằng bán sắt
Mũi nó gồ gồ trán nó giô
Việc thánh như ông đã hết lòng,
Hết lòng ra của lại ra công.
Từ rày thầy mẹ quan viên hội,
Thi khảo làm chi nó chửi ông.
Một đàn thằng hỏng đứng mà trông,
Nó đỗ khoa này có sướng không !
Trên ghế bà đầm ngoi đít vịt,
Dưới sân, ông cử ngỏng đầu rồng.
Trên đây là những bài thơ hay tiếp theo của Trần Tế Xương mà chúng tôi muốn chia sẻ và giới thiệu với bạn. Thông qua các bài thơ này bạn sẽ có thể hiể được phong cách sáng tác của nhà thơ. Cũng như có thể hiểu được dấu ấn của một thời đại đau thương của đất nước. Bởi những năm tháng của ông cũng chính là những năm tháng có nhiều biến động của đất nước.
Xem thêm: Nhà thơ Trần Tế Xương và tuyển tập những bài thơ hay đặc sắc phần 3
