Tú Mỡ (1900-1976) tên thật là Hồ Trọng Hiếu, sinh ngày 14-3-1900 tại phố Hàng Hòm, Hà Nội. Sau này đi theo Cộng sản và lấy bút danh là “Bút chiến đấu” trong kháng chiến chống Pháp, ông cứ thẳng tay công khai đánh địch đường hoàng. Bên cạnh những trang thơ trào phúng tuyệt vời thì ông còn có nhiều tác phẩm dịch nổi tiếng. Chúng ta hãy khám phá nhé!
Nội Dung
La perte d’un époux ne va point sans soupirs ;
On fait beaucoup de bruit ; et puis on se console :
Sur les ailes du Temps la tristesse s’envole,
Le Temps ramène les plaisirs.
Entre la veuve d’une année
Et la veuve d’une journée
La différence est grande ; on ne croirait jamais
Que ce fût la même personne :
L’une fait fuir les gens, et l’autre a mille attraits.
Aux soupirs vrais ou faux celle-là s’abandonne
C’est toujours même note et pareil entretien ;
On dit qu’on est inconsolable ;
On le dit, mais il n’en est rien,
Comme on verra par cette fable,
Ou plutôt par la vérité. L'époux d'une jeune beauté
Partait pour l’autre monde. A ses côtés, sa femme
Lui criait : « Attends-moi, je te suis; et mon âme,
Aussi bien que la tienne, est prête à s’envoler. »
Le mari fait seul le voyage.
La belle avait un père, homme prudent et sage ;
Il laissa le torrent couler.
A la fin, pour la consoler :
«Ma fille, lui dit-il, c’est trop verser de larmes :
Qu’a besoin le défunt que vous noyiez vos charmes ?
Puisqu’il est des vivants, ne songez plus aux morts.
Je ne dis pas que tout à l’heure
Une condition meilleure
Change en des noces ces transports ;
Mais, après certain temps, souffrez qu’on vous propose
Un époux beau, bien fait, jeune, et tout autre chose
Que le défunt. – Ah! dit-elle aussitôt,
Un cloître est l’époux qu’il me faut.»
Le père lui laissa digérer sa disgrâce.
Un mois de la sorte se passe ;
L’autre mois, on l’emploie à changer tous les jours
Quelque chose à l’habit, au linge, à la coiffure :
Le deuil enfin sert de parure,
En attendant d’autres atours ;
Toute la bande des Amours
Revient au colombier ; les jeux, les ris , la danse,
Ont aussi leur tour à la fin :
On se plonge soir et matin
Dans la fontaine de Jouvence.
Le père ne craint plus ce défunt tant chéri ;
Mais comme il ne parlait de rien à notre belle :
«Où donc est le jeune mari
Que vous m’avez promis?» dit-elle.
Dịch
Mất chồng ai chẳng thở dài
Khóc than ầm ĩ nhưng rồi cũng an
Sầu bay trên cánh thời gian
Thời gian đủng đỉnh lại mang vui về
Người vợ goá từ năm kia
Với người vợ goá hôm kìa khác xa
Ai ngờ cũng một cô ta
Mà xem phong cách nay đà hoá hai
Xưa sao khiến khách xa rời
Nay sao duyên dáng cho người say sưa
Thở than dù thực hay vờ
Vẫn âm điệu ấy, vẫn cơ sự này
Ai rằng ai chẳng thể khuây
Ai dù bảo thế, thực rày có đâu
Ngụ ngôn chuyện tỏ gót đầu
Cũng là sự thật trước sau rõ mười
Một thiếu phụ đẹp tuyệt vời
Chồng cô vội lánh cõi đời bỏ cô
Bên giường cô khóc ô hô
Cô gào: “Anh hỡi, anh chờ em theo
Hồn em ba bảy cũng liều
Với hồn anh quyết một lèo cùng bay”
Anh chồng riêng biệt đi Tây
Thân sinh người đẹp, bậc thầy khôn ngoan
Mặc cô dòng lệ chứa chan
Rồi sau an ủi khuyên can lựa lời:
“Đổ chi nhiều lệ, con ơi
Ủ ê nào ích cho người chồng xưa
Thiếu gì kẻ sống sờ sờ
Vương chi kẻ khuất mà mơ tưởng hoài
Bố không dám bảo tức thời
Tiệc hoa chuyển được lòng người thương đau
Nhưng rồi qua đó ít lâu
Nghĩ câu tái giá là câu thường tình
Rầu lòng để bố mối manh
Tấm chồng đẹp lứa xuân xanh đương thì
Điển trai, tráng kiện, phương phi
So người cùng khuất gì gì cũng hơn”
Cô nàng giật nẩy gạt luôn:
“Nhà tu kín, ấy chồng con sau này”
Cụ ông để mặc cô mày
Đau thương rồi cũng có ngày tiêu ma
Thế rồi một tháng trôi qua
Tháng sau đã thấy cô ta khác tình
Mỗi ngày một tí đỉnh đinh
Sửa khăn, sửa áo, cô mình thêm xoan
Chưa dành ăn diện xênh xang
Dùng tang phục để điểm trang cũng tình
Động Đào mở khoá thênh thênh
Vườn hồng tấp tới chim xanh tái hồi
Sau cùng điệu nhảy trò chơi
Cuộc vui liên tiếp, trận cười miên man
Sớm chiều say đắm truy hoan
Suối Hồi Xuân tắm, cô nàng trẻ ra
Cụ bô hết sợ bóng ma
Anh chồng ngày trước cô ta ai hoài
Thấy cha chẳng nhắc đến ai
Cô mình mới hỏi: “Đâu người trai tơ
Mà cha hứa tự bao giờ…?”
Dans une ménagerie
De volatiles remplie
Vivaient le Cygne et l’Oison:
Celui-là destiné pour les regards du maître;
Celui-ci, pour son goût: l’un qui se piquait d’être
Commensal du jardin, l’autre, de la maison.
Des fossés du Château faisant leurs galeries,
Tantôt on les eût vus côte à côte nager,
Tantôt courir sur l’onde, et tantôt se plonger,
Sans pouvoir satisfaire à leurs vaines envies.
Un jour le Cuisinier, ayant trop bu d’un coup,
Prit pour Oison le Cygne; et le tenant au cou,
Il allait l’égorger, puis le mettre en potage.
L’oiseau, prêt à mourir, se plaint en son ramage.
Le Cuisinier fut fort surpris,
Et vit bien qu’il s’était mépris
“Quoi? je mettrois, dit-ilj un tel chanteur en soupe!
Non, non, ne plaise aux Dieux que jamais ma main coupe
La gorge à qui s’en sert si bien!”
Ainsi dans les dangers qui nous suivent en croupe
Le doux parler ne nuit de rien.
Dịch
Sân nuôi nọ nuôi đầy chim chóc
Thiên Nga cùng Ngỗng nhóc sống chung
Con kia đẹp mắt chủ trông
Con này lại để thích lòng chủ xơi
Con khoe mình khách ngoài vườn cảnh
Con tự hào cũng cánh nhà trong
Lâu đài hào nước bao vòng
Là nơi hai bạn thong dong chơi bời
Khi người thấy sóng đôi đạp nước
Rẽ sóng cùng bơi ngược bơi xuôi
Khi thì lặn ngụp một hơi
Vẫn chưa đủ thích vui chơi thỏa lòng
Bác nhà bếp một hôm quá chén
Bắt Ngỗng non, nhầm béng Thiên nga
Tóm ngay cổ sắp đem ra
Cắt tiết nấu cháo, thật là tuyệt ngon
Chú Thiên nga chỉ còn chờ chết
Cất giọng than thảm thiết bi tình
Bác nhà bếp bất thình lình
Tỉnh ra mới biết rằng mình nhầm to
“Ấy chết! Suýt nữa ta nấu cháo
Một danh ca độc đáo dường này!
Không, không! Trời phật chứng đây
Khi nào ta lại đang tay phũ phàng
Đem cắt họng anh chàng lỗi lạc
Họng phát ra điệu nhạc tuyệt vời!”
Cho hay dù chết đến đuôi
Một lời nói ngọt thiệt thòi chi đâu
La femme du Lion mourut:
Aussitôt chacun accourut
Pour s’acquitter envers le Prince
De certains compliments de consolation,
Qui sont surcroît d’affliction.
Il fit avertir sa Province
Que les obsèques se feraient
Un tel jour, en tel lieu ; ses Prévôts y seraient
Pour régler la cérémonie,
Et pour placer la compagnie.
Jugez si chacun s’y trouva.
Le Prince aux cris s’abandonna,
Et tout son antre en résonna.
Les Lions n’ont point d’autre temple.
On entendit à son exemple
Rugir en leurs patois Messieurs les Courtisans.
Je définis la cour un pays où les gens
Tristes, gais, prêts à tout, à tout indifférents,
Sont ce qu’il plaît au Prince, ou s’ils ne peuvent l’être,
Tâchent au moins de le paraître,
Peuple caméléon, peuple singe du maître ;
On dirait qu’un esprit anime mille corps ;
C’est bien là que les gens sont de simples ressorts .
Pour revenir à notre affaire
Le Cerf ne pleura point, comment eût-il pu faire?
Cette mort le vengeait; la Reine avait jadis
Étranglé sa femme et son fils.
Bref il ne pleura point. Un flatteur l’alla dire,
Et soutint qu’il l’avait vu rire.
La colère du Roi, comme dit Salomon,
Est terrible, et surtout celle du Roi Lion:
Mais ce Cerf n’avait pas accoutumé de lire.
Le Monarque lui dit: Chétif hôte des bois
Tu ris, tu ne suis pas ces gémissantes voix.
Nous n’appliquerons point sur tes membres profanes
Nos sacrés ongles; venez Loups,
Vengez la Reine, immolez tous
Ce traître à ses augustes mânes.
Le Cerf reprit alors: Sire, le temps de pleurs
Est passé; la douleur est ici superflue.
Votre digne moitié couchée entre des fleurs,
Tout près d’ici m’est apparue;
Et je l’ai d’abord reconnue.
Ami, m’a-t-elle dit, garde que ce convoi,
Quand je vais chez les Dieux, ne t’oblige à des larmes.
Aux Champs Elysiens j’ai goûté mille charmes,
Conversant avec ceux qui sont saints comme moi.
Laisse agir quelque temps le désespoir du Roi.
J’y prends plaisir. A peine on eut ouï la chose,
Qu’on se mit à crier Miracle, apothéose!
Le Cerf eut un présent, bien loin d’être puni.
Amusez les Rois par des songes,
Flattez-les, payez-les d’agréables mensonges,
Quelque indignation dont leur cœur soit rempli,
Ils goberont l’appât, vous serez leur ami.
Dịch
Vợ vua Sư tử lìa đời
Bầy tôi kéo đến ngỏ lời phân ưu
Cùng hoàng thượng tỏ điều thương tiếc
Khiến dạ Vương thảm thiết càng nao
Khắp trong vương quốc mõ rao
Ngày nào tề tựu, nơi nào đưa ma
Quan lễ bộ quản gia có mặt
Sửa lễ nghi, sắp đặt đám tang
Thôi thì đủ mặt bá quan
Nhà vua đau đớn khóc than vật mình
Tiếng cử ai vang inh hang hẻm
Sư tử nào cung điện có chi
Triều thần phụ hoạ ầm ì
Cứ riêng thổ ngữ mà thi nhau gào
Tôi giải nghĩa đại trào là chốn
Kẻ vui buồn săn đón thờ ơ
Lựa theo ý thích nhà vua
Không thì cũng cố đóng trò cho ngoan
Lũ kỳ nhông thay nhan biến sắc
Loại bú dù bắt chước chủ nhân
Một linh hồn khiến nghìn thân
Ở đây rõ một nhân quần lò xo
Trở lại chuyện phường trò lâm khốc
Duy có Hươu chẳng khóc tý nào
Ừ mà Hươu khóc làm sao
Tang này kỳ thực cho Hươu trả thù
Thù cái chuyện mụ vua ngày nọ
Đã giết con giết vợ nhà Hươu
Quả Hươu chả khóc tí nào
Một thằng phỉnh nịnh liền vào tâu Vua
Xưng xưng nói, lại vu khống bậy
Chính mắt y nom thấy Hươu cười
Vua nổi giận đã ghê rồi
Huống vua Sư Tử giận thời càng ghê
Salomon đã ghi minh bạch
Nhưng Hươu nào đọc sách mà chi!
Vua rằng: “Thằng nhép rừng kia
Người ta khóc thảm, sao mi dám cười?
Vuốt rồng ta chẳng hoài hạ cố
Phanh cái thây thô lỗ nhà mi
Sói đâu, hãy đến ra uy
Rửa thù Hoàng hậu tức thì, ta coi
Xé xác đứa chết toi trái đạo
Tế hương hồn Hoàng hậu chí tôn”
Hươu ra quỳ gối tán luôn:
“Muôn tâu Bệ Hạ, mông ơn hải hà
Thời than khóc đã qua rồi ạ
Nỗi đau thương nay quả là thừa
Chí tôn Hoàng hậu hiện giờ
Hiển linh điện ngọc giường hoa huy hoàng
Kẻ hạ thần rõ ràng trông thấy
Lại nghe lời người dạy phân minh
Rằng ta xe hạc lung linh
Lên chầu Thượng Đế, Thiên Đình qua chơi
Ngươi khá miễn tục đời than khóc
Ta tiêu dao Lạc quốc vân du
Toà sen vinh nạp môn đồ
Sánh vai Bồ Tát chuyện trò thảnh thơi
Cứ để Vua một thời vật vã
Rồi sẽ nguôi: ta thoả tâm tình”
Nghe lời tâu, cả triều đình
Toáng lên: “Kỳ diệu! Hiển linh tuyệt vời!!”
Hươu đã chẳng bị lôi trị tội
Còn được vua khen ngợi, ban quà
Phỉnh vua, bịa chuyện mơ hoa
Gãi vào chỗ ngứa, liệu mà khéo mơn
Dù trăm giận nghìn thương trong dạ
Vua cắn môi cũng hoá tri âm
Anh thành ra bạn đồng tâm
Un fanfaron, amateur de la chasse,
Venant de perdre un chien de bonne race,
Qu’il soupçonnait dans le corps d’un lion,
Vit un berger : «Enseigne-moi, de grâce,
De mon voleur, lui dit-il, la maison,
Que de ce pas, je me fasse raison.»
Le berger dit : «C’est vers cette montagne.
En lui payant de tribut un mouton
Par chaque mois, j’erre dans la campagne
Comme il me plaît, et je suis en repos.»
Dans le moment qu’ils tenaient ces propos,
Le lion sort, et vient d’un pas agile.
Le fanfaron aussitôt d’esquiver;
«Ô Jupiter, montre-moi quelque asile,
S’écria-t-il, qui me puisse sauver!» La vraie épreuve du courage
N’est que dans le danger que l’on touche du doigt,
Tel le cherchait, dit-il, qui, changeant de langage,
S’enfuit aussitôt qu’il le voit.
Dịch
Một anh đại khuếch
Tính thích săn chơi
Mất một chó săn vào hạng chó nòi
Nghi bị lọt bụng ngài sư tử
Gặp chú chăn chiên, anh ta hăm hở
Bảo: “Chú làm ơn mách hộ tôi hay
Nhà cái thằng ăn cướp ở đâu đây
Để tôi đến trả thù ngay một vố”
Chú chăn chiên đáp: “Đằng kia, trên núi đó
Mỗi tháng tôi cống nó một cừu to
Mới được yên thân đi lại tự do
Trên đồng cỏ, tha hồ chăn dắt”
Hai người mải chuyện trò chưa dứt
Sư tử lù lù đâu vụt tới nơi
Anh hùng rơm lập tức tháo lui
Kêu: “Trời hỡi! Chỉ dùm tôi chỗ trốn
Hoạ chăng thoát khỏi cơn nguy khốn!”
Chỉ khi chạm trán với nguy nan
Mới rõ anh hùng, mới tỏ gan
Kẻ nọ bô bô tìm mạo hiểm
Thấy nguy chuồn thẳng, hết huênh hoang
La Bique allant remplir sa traînante mamelle
Et paître l’herbe nouvelle,
Ferma sa porte au loquet,
Non sans dire à son Biquet:
Gardez-vous sur votre vie
D’ouvrir que l’on ne vous die,
Pour enseigne et mot du guet:
Foin du Loup et de sa race!
Comme elle disait ces mots,
Le Loup de fortune passe;
Il les recueille à propos,
Et les garde en sa mémoire.
La Bique, comme on peut croire,
N’avait pas vu le glouton.
Dès qu’il la voit partie, il contrefait son ton,
Et d’une voix papelarde
Il demande qu’on ouvre, en disant Foin du Loup,
Et croyant entrer tout d’un coup.
Le Biquet soupçonneux par la fente regarde.
Montrez-moi patte blanche, ou je n’ouvrirai point,
S’écria-t-il d’abord. (Patte blanche est un point
Chez les Loups, comme on sait, rarement en usage.)
Celui-ci, fort surpris d’entendre ce langage,
Comme il était venu s’en retourna chez soi.
Où serait le Biquet s’il eût ajouté foi
Au mot du guet, que de fortune
Notre Loup avait entendu?
Deux sûretés valent mieux qu’une,
Et le trop en cela ne fut jamais perdu.
Dịch
Muốn đầy căng vú thõng
Mẹ Dê kiếm cỏ non
Ra đi, cài chặt cửa
Không quên dặn dê con:
“Con ơi, phải khôn hồn
Bất cứ ai gọi cửa
Phải coi chừng, chớ mở
Nếu mật hiệu hô sai:
“Diệt sói, diệt cả nòi”
Mẹ Dê đang mải dặn lời
Bỗng đâu chó sói tới nơi tình cờ
Lắng nghe vừa đúng thời cơ
Nhẩm câu dê mẹ dặn dò nhập tâm
Như ta có thể tin rằng
Không trông thấy gã cha căng háu mồi
Mẹ Dê sơ ý vậy thôi
Sói chờ lúc nó vừa dời chân đi
Đến gõ cửa, mạo giọng dê
Hô câu “Diệt sói” lăm le chực vào
Dê con chưa đủ tin nào
Nhìn qua khe cửa thoạt đầu quát ngay:
“Hãy giơ chân trắng ra đây
Nếu không, đếch mở!” Xưa nay lạ gì
Tông môn nhà sói đen sì
Nhìn xem bốn cẳng ít khi trắng ngà
Sói nghe câu nói bất ngờ
Nãy trơ mõm đến, giờ trơ mõm về
Khen thay chú bé nhà dê
Sói đơm khẩu hiệu, nếu nghe nhập nhằng
Có khi đã chết nhăn răng
Cho hay một chắc, không bằng thêm hai
Chữ rằng: “Cẩn tắc…” không sai
Qua bài viết trên, chắc hẳn các bạn đã phần nào cảm nhận được ý nghĩa cùng sự am hiểu ngôn ngữ tuyệt vời của nhà thơ Tú Mỡ. Đồng hành cùng uct.edu.vn để theo dõi những trang viết ấn tượng và hấp dẫn hơn nhé các bạn!
