Tập thơ Từ ấy gồm có 3 phần là Máu lửa, xiềng xích, giải phóng. Đây cũng chính là hành trình trưởng thành của người chiến sĩ cách mạng Tố Hữu. Nó được viết theo lối giác ngộ của nhà thơ từ khi thấy ánh sáng của Đảng cho tới khi độc lập. Qua tập thơ Từ ấy ta có thể cảm nhận được lý tưởng của nhà thơ.
Nội Dung
Lão trương hai bàn tay
Nhìn tôi và trắng trợn:
“Tôi không hay đùa bỡn,
Làm việc quá trâu cày
Đến già, còn bửa củi
Gánh nước, cuốc vườn cau
Đất bụi lấm đầy đầu
Mà chủ còn hất hủi!
Như cái kiếp ăn mày
Ngồi ăn trang góc xó
Buồn thiu như con chó
Áo rách chẳng ai may
Quần rách giơ tuốt cả!
Lạnh thì nằm chòng queo
Trơ trụi như con mèo
Không có vài tấm rạ!”
Tôi riết chặt bàn tay
Của lão: “Bao nhiêu nỗi
Đau buồn và tức tối
Sẽ tan biến ngày mai…
Ông đã nghe ai nói
Có một xứ mênh mông
Nửa tây và nửa đông
Mạnh giầu riêng một cõi ?
Nơi không vua, không quan
Không hạng người ô uế
Không hạng người nô lệ
Sống đau xót, lầm than.
Nơi tiêu diệt lòng tham
Không riêng ai của cải
Hàng triệu người thân ái
Cùng chung sức nhau làm
Để cùng nhau vui sướng
Ai già nua tật nguyền
Thì cứ việc ngồi yên
Đã sẵn tiền nuôi dưỡng”.
Lão ngơ ngác nhìn tôi
Rối rít: “Ồ hay nhỉ!
Ai già nua được nghỉ
Cũng no ấm trọn đời ?
Ai cũng có nhà cửa
Cũng sung sướng bằng nhau ?
Đã không ai đè đầu
Làm chi có đầy tớ ?
Cậu bảo: Cũng không xa ?
Nước Nga ?
Ờ nước ấy”.
Và há mồm khoan khoái
Lão ngồi mơ nước Nga…
Bao nhiêu hy vọng đem ngày mới
Với cả trời vui phủ địa cầu
Tôi đã nuôi trong lòng phấn khởi
Từ ngày chân bước xuống hầm sâu
Nơi rộng mênh mông không giới hạn
Cơ chừng xây trải mấy muôn năm
Hồn tôi – ôi đã, theo đèn bạn
Trông thấy xương khô trắng đất hầm!
Và bên hài cốt khô vàng ấy
Nhung nhúc – trời ơi! Một khối người
Đang mải cuốc, cày, cưa, kéo, đẩy
Như nhau, không biết một ngày vui!
Đây một thâm rơi thành xác chết,
Hàng ngàn thây khác nối nhau rơi…
Ngổn ngang sương lạnh đầy ao huyết
Giữa lúc tầng cao dội tiếng cười!
Tôi đã nghe trong bầu uất nặng
(Hơi trời không thể lọt vào đây)
Sặc nồng khí hận rung hầm lặng
Và khối người kia bỗng đứng ngay
Cùng tung muôn nắm tay sừng sộ:
“Sao chúng ta còn mãi ở đây
Đời ta đầu phải đời trâu, chó?
Không, chúng ta không ở chốn này!
Này phá dô ta! Này ta phá!
Dô ta! Cho mở cửa hầm sâu!”
Đó nghe không bạn hầm đang rã
Bởi khối người kia đã ngẩng đầu!
Gửi những bà mẹ và những người vợ Nhật, Đức, Ý.
Hỡi những bà mẹ hiền
Hỡi những bà đáng kính
Đang não nuột ưu phiền
Nỗi chồng con đi lính!
Các bà đã từng trải
Biết bao nhiêu ngày đêm
Trong một trời sợ hãi
Riết chặt những bầu tim.
Các bà đã từng trông
Qua tình thương vô hạn
Bao nhiêu cảnh đau lòng
Sặc nồng hơi khói đạn!
Đây những thành quách đổ
Đây những tháp đền tan
Tất cả, xưa, đồ sộ
Tất cả, nay, điêu tàn!
Đây, cời đống gạch lên
Phải chăng các bà hỡi
Những thi thể non mềm
Hồng tươi như nắng mới
Ngày xưa trong tay mẹ
Nằm ngủ giấc mơ êm
Ngày xưa còn thơ bé
Ríu rít như đàn chim
Ngày xưa của tình yêu
Hai trái tim nồng ấm
Ca hát những ban chiều
Hai đầu xuân đằm thắm
Ngày xưa là hy vọng
Của bao mẹ hiền từ
Ngày xưa là tiên động
Của nỗi lòng ưu tư
Nhìn sâu xuống vào đây
Hỡi những bà yêu nước!
Phải chăng những hình hài
Của chồng con hôm trước?
Nếu đôi nơi, chưa phải
Thì trong cõi mênh mông
Hỡi linh hồn rộng rãi
Để giây phút mà trông!
Phải không, bờ bên kia
Hàng muôn người đi lại
Trên mộ địa, tìm bia
Như các bà ban nãy!
Rồi u sầu, rũ rượi
Họ sẽ tới tìm đây
Nước mắt trào như tưới
Nức nở, ôm ngàn thây!
Vì cũng như các bà
Họ thương chồng con chết
Cũng yêu nước, yêu nhà
Cũng giận loài quân phiệt.
Như các bà đau đớn!
Sông núi có biên cương
Biển trời dầu giới hạn
Đâu cản được tình thương!
Ôi tình thương muôn năm
Trong cõi lòng dào dạt
Sao lại hoá tình câm
Để thêm dày tội ác?
Các bà không bom đạn
Diệt loài buôn máu xương
Thì sao không ngăn cản
Binh lính với tình thương?
Sao không bảo chồng con:
Về thôi! Quay mũi súng
Bắn chết cho kinh hồn
Cả một phường lợi dụng.
Nghe nói ngày xưa lão chặt đầu,
Đầu xanh, đầu bạc tội gì đâu?
Sao không chặt hết đầu bao đứa,
Mũ mão rồng bay, áo phượng chầu?
Nay lão vác tròng đi thịt chó,
Chó vàng, chó mực tội gì đâu?
Sao không chặt hết bao con đó,
Liếm gót giày Tây, béo mượt đầu?
Vô sản thế giới liên hiệp lại!
Các Mác
Khóc là nhục. Rên, hèn. Van, yếu đuối
Và dại khờ là những lũ người câm
Trên đường đi như những bóng âm thầm
Nhận đau khổ mà gởi vào im lặng.
Đời ta đã chứa bao nhiêu cay đắng
Bao nhiêu xương, bao nhiêu máu oan hồn
Chưa vừa ư, những xác không mồ chôn
Những thi thể khô gầy đương mòn mỏi!
Đời đói lạnh bởi không hề đòi hỏi
Ngậm căm hờn mà chuốc những ưu tư
Nẻo đường ra đã vạch tự bao giờ
Mời chân bước mà vẫn còn e ngại!
Quyết chiến đấu! Nào, ta liên hiệp lại
Hỡi tù nhân khốn nạn của bần cùng!
Ngày mai đây, tất cả sẽ là chung
Tất cả sẽ là vui và ánh sáng!
Từ ấy trong tôi bừng nắng hạ
Mặt trời chân lý chói qua tim
Hồn tôi là một vườn hoa lá
Rất đậm hương và rộn tiếng chim…
Tôi buộc lòng tôi với mọi người
Để tình trang trải với trăm nơi
Để hồn tôi với bao hồn khổ
Gần gũi nhau thêm mạnh khối đời
Tôi đã là con của vạn nhà
Là em của vạn kiếp phôi pha
Là anh của vạn đầu em nhỏ
Không áo cơm, cù bất cù bơ..
Liên Xô nở trước đời tôi ba tuổi
Hai mươi xuân gội nhựa ướt đầu xanh
Có bao nhiêu đem khởi cuộc hành trình
Tôi chất cả vào rương còn lưng lẻo
Ồ vui quá! Rộn ràng trên vạn nẻo
Bốn phương trời và sau dấu muôn chân
Cũng như tôi, tất cả tuổi đương xuân
Chen bước nhẹ trong gió đầy ánh sáng
Tay hái sắc giầu như trăm móng ráng
Đường thơm tho như mật bộng trưa hè
Không gian hồng như giấc mộng đê mê
Tim bồng bột hát những lời âu yếm…
Anh, bước lại cùng tôi, ta sẽ nếm
Bên đường đây, đôi ba trái ngọt hiền
Vui ăn đi! Có lẽ một bà tiên
Đã để đó cho những hồn thanh khiết
Khoan khoái chút như trong ba bữa tết
Rồi đứng lên, ta lại bước vang đường
Toả đầy nơi hơi mát của muôn sương
Và của gió nhịp tưng bừng linh hoạt!
Cứ như thế, cho tối ngày giải thoát
Cả loài ta. Và khi đó. Tự nhiên
Sẽ trố nhìn, ngơ ngác, lớp thanh niên
Xây thế giới cao quá trời xa thẳm.
Trên dòng Hương Giang
Em buông mái chèo
Trời trong veo
Nước trong veo
Em buông mái chèo
Trên dòng Hương Giang
Trăng lên trăng đứng trăng tàn
Đời em ôm chiếc thuyền nan xuôi dòng
Thuyền em rách nát
Mà em chưa chồng
Em đi với chiếc thuyền không
Khi mô vô bến rời dòng dâm ô!
Trời ôi, em biết khi mô
Thân em hết nhục giày vò năm canh
Tình ôi gian dối là tình
Thuyền em rách nát còn lành được không?
Răng không, cô gái trên sông
Ngày mai cô sẽ từ trong ra ngoài
Thơm như hương nhụy hoa lài
Trong như nước suối ban mai giữa rừng.
Ngày mai gió mới ngàn phương
Sẽ đưa cô tới một vườn đầy xuân
Ngày mai trong nắng trắng ngần
Cô thôi sống kiếp đày thân giang hồ
Ngày mai bao lớp đời dơ
Sẽ tan như đám mây mờ đêm nay
Cô ơi tháng rộng ngày dài
Mỏ lòng ra đón ngày mai huy hoàng
Trên dòng Hương Giang…
Kính tặng những bà quả phụ thời Âu chiến
Một mảnh khăn đen trùm mái tóc,
Nàng bồng con, lủi thủi ra ga…
Tơi bời mưa lá, nàng không khóc,
E lệ tình khô phút tiễn đưa…
Hàng cây lay động, nàng run rẩy…
Không hiểu vì đâu sợ vẩn vơ,
Như những nàng kia cùng cảnh ấy,
Cũng khăn trùm tóc, cũng bơ phờ.
Lạ lùng, nàng có biết ai đâu,
Mà lũ người kia dáng thảm sầu,
Ôm gối thẩn thờ bờ cỏ ướt,
Lặng nhìn, như hiểu nỗi lòng nhau.
Rồi bỗng cùng tuôn lệ dạt dào;
U tình nàng đã những nao nao…
Buồn không ai hẹn, thầm nên một,
Nàng cúi nhìn con khóc nghẹn ngào.
Đi Tây, đi lính, là đi… chết!
Ai biết rồi đây, cuối xóm xa,
Ly biệt hôm nay thành vĩnh biệt
Đôi hàng sùi sụt, gọi chồng… ma!
Nỗi tình đau đớn nào ai thấy,
Mà chính lòng kia dẫu nhớ thương,
Có hiểu đâu: trường chinh chiến ấy
Do bàn tay máu lũ buôn xương!
Và mỗi thây rơi trên trận địa
Càng gây thêm vững núi vàng dơ
Của loài đế quốc – ôi mai mỉa!
Say máu cười trông lũ dại khờ!
Tặng những trẻ em bơ vơ, chưa bao giờ sung sướng
Với gió bắc, đi về rét mướt,
Nương chuối già nghe lạnh sẽ rùng mình
Vài chim quen thưa thớt ở đầu cành
Còn lưu luyến ngày tàn trong nắng yếu…
Tìm chi em, trong sương chiều thất thểu,
Chân ngại ngùng e lạnh của ngày đông,
Chờ chi em mà vơ vẩn buồn trông
Cây xơ xác chìa tay khô gầy gỏ?
Em run rẩy thầm nghe trong tiếng gió,
Mùa thu qua, qua hết những tình thương
Mà tim em khao khát lượm trên đường!!
Rồi đây… lạnh, đây mưa và lặng lẽ,
Em sẽ bước, mình em, trong vắng vẻ,
Còn ai đâu, ái ngại, đứng nhìn em,
Còn ai đâu buông nhẹ một lời êm?
Cửa gài then sẽ thờ ơ chẳng mở,
Như bao cửa lòng khô không hé nữa!
Biết chăng em, hỡi bạn chơ vơ!
Anh từng phen ngừng bước thẫn thờ
Chạnh lòng tưởng chốn phương trời xa vắng
Một tấm lòng yêu thương trong yên lặng!
Thôi đã hết ngượng ngùng và bỡ ngỡ
Ôi dịu dàng, êm ấm, phút tình thân!
Làn môi khô sẽ mấp máy đôi lần,
Lão đau đớn trông tôi mà nức nở:
Anh có hiểu cô đơn là nỗi khổ
Của lòng tôi? Thất thểu giữa muôn người
Vẫn thấy mình trơ trọi; muốn tìm nơi
Đầy nắng rát, vẫn còn nghe tái lạnh!
Mùa thu trước, hai tay gầy mỏng mảnh
Còn dắt bồng hai đứa cháu mồ côi,
Tôi buồn lo ngày chẳng đủ cơm nuôi,
Và dại nghĩ: “Thà “xong” đi một đứa!”
Thì ra… thật! Non ngày, con khát sữa,
Chết chiều mai. Tôi không khóc lại mừng:
Chính đời tôi đã giết chết tình thương
Mà khốn khổ vẫn đọa đày xác heo1
Ôi lạt lẽo là những ngày lạnh lẽo!
Mùa đông sang, băng giá cả lòng ai…
Tôi bảo thầm: “Không nhẽ chết chùm hai”,
Và vui nguyện về mồ cho cháu sống.
Nó chẳng sống! Ngày hôm sau, trước cổng…
Một lầu cao, nó chết trong lòng tôi
Giữa “tình thương” lưu luyến của… đàn ruồi!
Rồi từ đấy, một mình, tôi mới biết
Cái đáng buồn, đáng sợ nhất: cô đơn!
Và đây anh, cả một khối căm hờn
Mà tôi đã vun vì hai cái chết!
Khi ta đã say mùi hương chân lý
Đời đắng cay không một chút ngọt bùi
Đời đau buồn không một tiếng cười vui
Đời đen tối phải đi tìm ánh sáng
Ta bước tới. Chỉ một đường: Cách mạng
Vững lòng tin sẽ nắm chắc thành công
Như những con tàu giữa biển mênh mông
Còn xa đất, vẫn tin ngày cập bến.
Cũng có lẽ, hỡi bạn đời yêu mến
Bờ đương mờ, hải cảng vẫn còn xa
Có lẽ nhiều mỏm đá với phong ba
Sẽ đánh đắm một đôi tàu mỏng mang!
Đời tranh đấu có bao giờ yên tĩnh
Bạn đường ơi! Nhưng nếu chí bình sinh
Ta đem phơi trải với dạ chung tình
Với huyết khí của tinh thần mãnh liệt ?
Sự sống đã phát sinh từ cái chết
Thì gian nguy hiểm nạn có hề chi!
Ta hãy là đoàn chiến hạm ra đi
Hùng dũng tiến, đạp muôn đầu ngọn sóng
Tương lai đó, trước mặt ta, biển rộng
Trên đầu ta, lồng lộng gió trời cao!
Rồi mai đây, giữa một buổi xuân đào
Ta sẽ tới ru mình trong vịnh bạc.
Ly Quê trên súng thần công
Xinh xinh như một tiên đồng Bồng Lai
Trăng khuya len xuống rừng dài
Đường non thăm thẳm, đá gài lô nhô
Hồng quân mê mải sông hồ
Đêm nay tạm nghỉ bên bờ suối reo
Đêm nay như những chiều chiều
Đôi con chim đứng lưng đèo ngẩn ngơ
Ly Quê nâng ống tre tơ
Thổi bài Quốc tế dưới cờ Hồng quân
Hông quân bên suối xoa chân
Chân rơm rớm máu, Hồng quân không giầy!
Ra đi lừ ấy Giang Tây
Nước non vạn lý, đêm ngày trường chinh
Quản chi lên thác xuống ghềnh
Môi vầng cờ đỏ đinh ninh lời thề
Can trường trải với sơn khê
Bước đi đã hẹn ngày về thành công.
Sáo kêu vi vút trên không
Sáo kêu dìu dặt bên lòng Hồng quân
Sáo kêu réo rắt xa gần
Sáo kêu giục giã bước chân quân Hồng
Ly Quê trên súng thần công
Nghe con chim hót trong lồng tim xanh…
(Kính tặng anh Nguyễn Chí Diển)
Anh với tôi giữa bốn tường vôi lạnh
Lặng nhìn nhau, lựa phải nói năng chi!
Anh nghe thu rứt lá gọi đời đi
Tôi thấy cả một mùa xuân bước lại.
Anh là một thuỷ thủ già vững tay lái
Tôi, bên anh là bạn mới cầm chèo
Gần nhau đây mà xa biết bao nhiêu
Giữa hai đứa mênh mông là biển rộng!
Thuyền anh đã bao lần theo ngọn sóng
Trôi điêu linh trên vực mặn không cùng
Cánh buồm xưa kiêu hãnh gạt cuồng phong
Nay tơi tả rủ dòng trên cột lỏng
Và mạn ván miên man theo nhịp sóng
Chiều hôm nay giông tố giạt vô bờ
Chiều hôm nay, trên bãi đá chơ vơ
Tôi đứng ngó thuyền anh trơ xác chết
Ôi trong đó biết bao ngày oanh liệt!
Chết hay không, nhân loại, những linh hồn
Đã từng đau khổ lắm, đã tiêu non
Tất cả máu củn một thời trai trẻ
Để đem lại cho Người ngày mới mè ?
Không! Không! Không! Anh không chết. Trong tôi
Ý đời anh đã nãy lộc đâm chồi
Trong cân não của một loài cơ cực
Anh đương sống với bao nhiêu sinh lực
Của thân cây đương buổi nhựa lên cành!
Kim nam châm đã hướng dẫn đời anh
Tôi sẵn có trong tay từ thuở ấy
Đường đi đó, nhổ sào lên tôi lái
Chiếc thuyền tôi vui lướt giữa muôn thuyền
Nào cần chi biển rộng dẫu bình yên
Hay ghê gớm nổi cồn cao sóng dữ
Tôi cứ lái cho tới ngày mệt lử
Một chiều kia, dù lại cũng như anh
Trở về đây trong mạn ván tan lành
Giữa lúc những thuyền kia lướt tới.
Trên đây là những bài thơ được rút ra từ tập thơ Từ ấy của Tố Hữu. Đây là một tập thơ hay và độc đáo mà chúng tôi đã chọn lọc. Và chính tập thơ này cũng đã làm nên tên tuổi của nhà thơ. Để rồi mỗi khi đọc lại ta đều cảm nhận được một nét gì đó thiêng liêng và hào cường. Đừng quên đón đọc những phần tiếp theo của tập thơ Từ ấy bạn nhé!
Xem thêm: Tuyển tập thơ Từ ấy hay đặc sắc nhất của Tố Hữu phần 3
